WIE IS VERANTWOORDELIJK VOOR DE TWINTIG MILJOEN DODEN?
Eigenlijk is het de schuld van de Italianen. Toen zij in oktober 1911 de Ottomaanse provincie Libië binnenvielen, rook Servië zijn kans en viel het Europese deel van het Ottomaanse Rijk binnen. De Serviërs droomden van een Groot- Servisch Rijk, maar de machtige noorderbuur Oostenrijk-Hongarije waarschuwde de Serviërs dat ze Albanië met rust moesten laten. Daarop waarschuwden de Russen Oostenrijk dat zij voor het Servische 'broedervolk' zouden opkomen. De 'Balkancrisis' van 1912/1913 liep met een sisser af. Wat resteerde, was een politieke constellatie die een grote Europese oorlog zo goed als onvermijdelijk maakte. Het enige dat daarvoor nodig was, was het zoveelste lullige oorlogje op de Balkan.
Wie begon de Grote Oorlog? Was het de Duitse keizer Wilhelm, die met zijn hysterische uitspraken telkens olie op het vuur gooide? Was het de anti-Duitse kliek rond de Britse minister van Buitenlandse Zaken Sir Edward Grey? Of moeten we de schuld neerleggen bij de al even fanatieke anti-Duitse (maar veel sluwere) Franse president Poincaré? De tsaar is trouwens ook een goede kandidaat: het was immers Nicolaas die als eerste opdracht gaf tot een algemene mobilisatie. Ze zijn allemaal ooit als schuldigen aangewezen. Maar in Slaapwandelaars van Christopher Clark krijgt geen van hen de hoofdrol. De Eerste Wereldoorlog was geen complot; hij was in zekere zin toeval. Wel een bewust uitgebuit toeval.
Het systeem van internationale verdragen dat na 1870 was ontstaan, was altijd al wankel geweest. Maar vanaf 1913 werd de situatie écht gevaarlijk. En na de moord, door Servische terroristen, op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand, ontvouwde zich een scenario dat velen allang hadden voorzien. Oostenrijk bedreigde Servië; de Russen sprongen de Serviërs bij; de Fransen beloofden de Russen steun. En de Duitse keizer, die altijd een grote mond had behalve wanneer er écht oorlog dreigde, kon daarna weinig anders doen dan steun beloven aan Oostenrijk.
Slaapwandelaars is een indrukwekkende studie. Maar de titel is eigenlijk onjuist. Diplomaten en regeringsleiders wisten van begin af aan dat de moordaanslag in Sarajevo alleen maar kon leiden tot een Europese oorlog. En velen zagen daar verlangend naar uit. Velen dragen de verantwoordelijkheid voor die twintig miljoen doden.
Wie begon de Grote Oorlog? Was het de Duitse keizer Wilhelm, die met zijn hysterische uitspraken telkens olie op het vuur gooide? Was het de anti-Duitse kliek rond de Britse minister van Buitenlandse Zaken Sir Edward Grey? Of moeten we de schuld neerleggen bij de al even fanatieke anti-Duitse (maar veel sluwere) Franse president Poincaré? De tsaar is trouwens ook een goede kandidaat: het was immers Nicolaas die als eerste opdracht gaf tot een algemene mobilisatie. Ze zijn allemaal ooit als schuldigen aangewezen. Maar in Slaapwandelaars van Christopher Clark krijgt geen van hen de hoofdrol. De Eerste Wereldoorlog was geen complot; hij was in zekere zin toeval. Wel een bewust uitgebuit toeval.
Het systeem van internationale verdragen dat na 1870 was ontstaan, was altijd al wankel geweest. Maar vanaf 1913 werd de situatie écht gevaarlijk. En na de moord, door Servische terroristen, op de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand, ontvouwde zich een scenario dat velen allang hadden voorzien. Oostenrijk bedreigde Servië; de Russen sprongen de Serviërs bij; de Fransen beloofden de Russen steun. En de Duitse keizer, die altijd een grote mond had behalve wanneer er écht oorlog dreigde, kon daarna weinig anders doen dan steun beloven aan Oostenrijk.
Slaapwandelaars is een indrukwekkende studie. Maar de titel is eigenlijk onjuist. Diplomaten en regeringsleiders wisten van begin af aan dat de moordaanslag in Sarajevo alleen maar kon leiden tot een Europese oorlog. En velen zagen daar verlangend naar uit. Velen dragen de verantwoordelijkheid voor die twintig miljoen doden.
