Beste romans

Beste boeken volgens NRC (2013)

Vrije wil is geen illusie door H.Kolk

Tijdschift voor de psychiatrie

Psychiatrie, Filosofie en Ethiek

Vrije wil is geen illusie. Hoe de hersenen ons vrijheid verschaffen

Kolk, H.

Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2012 187 pagina’s, isbn 978-90-351-3792-9, € 18,95

De discussie over het al dan niet bestaan van de vrije wil is zo oud als de straat. In de zestiende eeuw rolden katholieke en protestantse theologen vechtend over de straat als het er over ging om uit maken hoezeer de mens uit vrije wil kon bijdragen tot zijn eigen heil. Filosofen uit de Verlichting – met de notoire Baron D’Holbach op kop – verwezen de vrije wil naar de prullenmand. Ook in de hedendaagse wijsbegeerte leeft de vrijewildiscussie, waarbij deterministen, libertarianisten en compatibilisten elkaar met argumenten om de oren slaan.

Recenter zijn ook neurowetenschappers zich met het thema gaan bemoeien. En eerlijk gezegd, gebeurt dat vaak met de elegantie van de spreekwoordelijke olifant in de porseleinwinkel. Dick Swaab, om er maar één te noemen, poneert in Wij zijn ons brein dat men vanuit de huidige stand van het hersenonderzoek kan afleiden dat de vrije wil een illusie is, een ‘prettige illusie’ weliswaar. Dit gaat bij Swaab en gelijkgezinden gepaard met een neerhalen van het belang van het bewustzijn, dat gezien wordt als een interessant epifenomeen, maar niet als een mogelijke basis van vrij handelen.

Er zijn tegenstemmen die er wel degelijk van uitgaan dat bewust overwegen cruciaal is in ons handelen, en dat van daaruit een mate van vrijheid ontstaat – steeds relatief, niet absoluut. Internationaal kunnen we hier Antonio Damasio vermelden, vooral in zijn laatste boek, Het zelf wordt zich bewust – hersenen, bewustzijn, ik . En in ons eigen taalgebied is er nu Herman Kolk, die dit boek schreef met de duidelijke titel: Vrije wil is geen illusie; hoe de hersenen ons vrijheid verschaffen .

Het boek begint met een situering van het probleem, de doodverklaring van de vrije wil. Het tweede deel is gewijd aan automatisch, onbewust gedrag. Kolk toont mooi aan hoe ook dat onbewuste gedrag een functie heeft, afhankelijk is van leerprocessen en ten dienste staat van het individu. Tot op een zeker niveau helpt dat onbewuste gedrag ons om te functioneren zonder voortdurend elke prikkel en elke actie onder bewuste aandacht te moeten brengen. In deel drie gaat Kolk een stap verder: als het echt complex wordt, komen we er niet meer met geautomatiseerde sturing, dan is bewustzijn nodig. Bijvoorbeeld zal dat het geval zijn als de onbewuste sturing tot conflicten leidt. Kolk geeft ook voorbeelden van complexere sociale situaties waarbij het bewustzijn het handelen overneemt; daarin spreekt hij unisono met Damasio. Ook wanneer de mens zichzelf vooruitdenkt in de toekomst en daar zijn handelen op afstemt, speelt het bewustzijn evident een cruciale rol. Ten slotte betoogt Kolk dat innerlijke taal, het vermogen om gesproken taal mentaal aanwezig te stellen, een cruciale rol speelt in ons bewustzijn van de eigen en andermans intenties, en in ons vermogen om ons gedrag in functie daarvan bij te stellen.

Alles samen heeft Herman Kolk een zeer boeiend boek geschreven dat een coherent en wetenschappelijk goed onderbouwd antwoord biedt aan het naïeve determinisme à la Swaab. Een verademing om te lezen.

S. Claes

Niet alles is te koop (Sandel)

Trouw

Belofte van Pisa: Mano Bouzamour

De man in pak vroeg aan de decaan: 'Zitten hier ook... Marokkanen op school?' De decaan zei dat het reuze meeviel. Totdat Sam het lyceum binnen stapt.Zijn broer zit in de zware criminaliteit, zijn zussen werken achter de kassa en zijn buurtvrienden hangen doelloos op straat. Sam, thuis Samir genoemd, is echter vastbesloten het vwo te gaan doen en zich te storten op zijn liefde voor klassieke pianomuziek. Waar zijn broer die vrachtwagen vol piano's vandaan heeft gehaald, vraagt hij liever niet.Thuis worstelt Sam met zijn analfabete en weinig geïntegreerde ouders, die liever hebben dat hij salam aleikum zegt dan goeiemorgen. Ook op het elitaire lyceum kan hij zich lastig staande houden. Buurthuizen en sterrenrestaurants, moskeeën en jetsetfeestjes laten zich niet combineren.Met een gezonde dosis zelfspot en een vleugje kritiek op de eerstegeneratie-immigranten schetst Bouzamour een treffend elitair schoffie. De buitengewoon vrolijke en speelse schrijfstijl maakt De belofte van Pisa dé schelmenroman van dit jaar.Mano Bouzamour (1991) is geboren in Amsterdam. Als verhalenverteller won Bouzamour in 2010 het Rozentuinfestival. De belofte van Pisa is gebaseerd op zijn eigen leven.'Mano weet hoe het is om op te groeien bij Marokkaanse ouders in de beruchte Diamantbuurt en kan er fantastisch over vertellen. Toen ik hem ontmoette, dacht ik: als-ie dit op papier krijgt, dan moet iedereen dit lezen. En nu heeft-ie het op papier gekregen. Joris Luyendijk

Nederland in ideeen

Nederland
in ideeën





101 denkers over inzichten en innovaties die ons land
verander(d)en






Onder redactie van Mark Geels en Tim van Opijnen


 Inhoud

Hans Clevers  Woord vooraf

Jelle Zuidema
Honderdduizend jaar nuttig geklets

David Fontijn
Brons in 2000 v. Chr., de weg naar globalisering

Lucas Ellerbroek
De buyse van de brillenmaker

Boris Veldhuijzen van Zanten
De toekomst van de Amsterdamse grachten ligt in het verleden

Merlijn Hurx
Als er gebouwd wordt, dan gaat alles goed

Stijn Bussels
Hoe het Paleis op de Dam Nederland heeft veranderd

Henk van Os
Kunst voor iedereen

Liza Huijse
Lorentz, vader van de natuurkunde en de Afsluitdijk

Asha ten Broeke
Dankzij het feminisme

Bas Jongenelen
God is een ezel

Martijn van Calmthout
De Hogere Burger School (1863-1968)

Charlotte Vlek
Hoe kansen in de rechtszaal terechtkwamen

Peter Verstraten
Middle-of-the-road absurdisme

Paul J.J. Hooykaas
Hoe een heetwaterbron de wereld veranderde

Nelleke Noordervliet
Reality

Stef Aupers
Big Brother: surveillance als amusement

Viktor Frölke
De strafmachine

Yoeri Albrecht
De komst van de Wilde Natuur

Nico M. van Straalen
Een genoom voor iedereen

Menno Schilthuizen
Evolutie is overal
Neelie Kroes
Het ultieme realiseren voor de chips van morgen: EUV

Ronald Hanson
De kwantumrevolutie komt eraan!

Tobias Tiecke
Kwantum informatietechnologie

David Nieborg
Het vliegwiel van de Nederlandse game-industrie

Marlies P. Schijven
Serious gaming: Verbeter uw eigen dokter!

Jeroen J.G. Geurts
De breintrein: van neuron naar netwerk naar neurofilosofie

Ivo Broeders
Van staal naar bits en bytes: opereren in het computertijdperk

Tijn van der Zant
Sociale robots

Bert Otten
De fiets

Ferry Haan
Fiets vormt Nederlanders tot fit, vrij volk van vechters

Maarten Keulemans
Het beste idee ooit: leven kun je programmeren

Tim van Opijnen
Gentherapie: wederopstanding van een afgeschreven medicijn

Rens Bod
Een geesteswetenschappelijke revolutie?

Nicoline van der Sijs
De digitalisering van het Nederlandstalige erfgoed

Martijn Kleppe
Vind die ene foto

Mark Geels
De kracht om het leven te kunnen ontrafelen

Ab Osterhaus
Nieuwe virale dreigingen: zijn we voorbereid?

Teun Bousema
Je vrijwillig laten besmetten met malaria

Boris van der Ham
De pil en het nageslacht

Marian Joëls
Een belangrijk pilletje

Arnon P. Kater
Lymfeklierkanker: van dodelijke naar chronische ziekte

Nicole Krekel
Borstkankerbehandeling: dat kan beter!

Terry Vrijenhoek
1982, en de League of Extraordinary Laboratories
Dave Blank
Nano

Cees Dekker
Synbio – nanoschaal ingenieurswerk met grote impact

Marcel Zuijderland
De zichzelf veredelende Mens

Sywert van Lienden
Een tijdloos brein

Cor van der Weele
Kweekvlees? Moderne burgerwetenschappen

André Boorsma
Moderne burgerwetenschappen

Ivar Vermeulen
Lies, damned lies, and statistics – kijken in de toekomst van de wetenschap

Stan Bentvelsen
Higgs-materie en internationale nieuwsgierigheid

Inge Loes ten Kate
Mission impossible: de landing van Curiosity op Mars

Vincent Icke
De mens heeft in de ruimte niets te zoeken

Gerard ’t Hooft
De vruchten van de wetenschap – mogen we die plukken?

Louise E.M. Vet
Op weg naar een circulaire economie: leren van de natuur

Jan Rotmans
Het nieuwe Slochteren

Adrian de Groot Ruiz
De ‘echte prijs’

Désirée van Gorp
De klant is koning, de crowd is Keizer

Donald Kalff
Het roer is defect

Rens van Tilburg
Veiliger bankieren heeft geen prijs

Cars Hommes
Een sociaal-economische ‘flight simulator’

Eva van den Broek
Experimenten in het wild

Jim Stolze
Delftse professor presenteert antigif tegen de crisis

Rutger Jan van der Gaag
Veranderende ideeën over gezondheid(szorg)

Theo Doreleijers
Lokale jeugdgevangenisjes ter vervanging van traditionele justitiële jeugdinrichtingen

Bram Bakker
Nederland preventieland
Cordula Wagner
Beter één team in de hand dan tien specialisten in de lucht

Ronnie van Diemen-Steenvoorde
In den beginne was het zien; van Blind vertrouwen naar Gerechtvaardigd vertrouwen

Steven Schuit
Met de billen bloot: leren leven zonder privacy

Beatrice de Graaf
De burger in beeld: herkenning en registratie als wetenschappelijke innovatie

Bart Jacobs
Wat ben je?

Andreas Wismeijer
Wanneer transparantie zilver is, wordt zwijgen goud

Manon Uphoff
Het open raam Twitter

Aske Plaat
Nederland wordt steeds slimmer

Merlijn Twaalfhoven
Een antigif tegen nieuwspulp

Jeroen Mirck
Always on: waarom internet ons gek maakt

Jeroen Smit
Journalistiek ondernemerschap houdt waakhond wakker

Jan-Willem Romeijn
De calculerende burger

Heleen Dupuis
Afschaffing van de karikatuur van de huidige welvaartsstaat

Annemarie van Gaal
Eenvoud

Roel Hermans
Gedragsverandering in een dikmakende omgeving: een gewichtige kwestie!

Appy Sluijs
Klimaatverandering: waarom verschilt de wetenschappelijke van de publieke discussie?

Jelle Jolles
Over nieuwsgierigheid en talentontplooiing voor ‘de wereld van straks’

Yuri Matteman
Another brick in the wall: massaal onlineonderwijs

Mark Mieras
Kunst is niet zomaar voor de aardigheid

Martijn Manders
Ons erfgoed? Mijn erfgoed?

Jeroen van den Hoven
Innovatie als moreel concept

Sander Bais
Evolutie als inspiratie voor innovatie

Alex Verkade
Money talks
Willem Haverkort
Nederland, kernfusieland

Stine Jensen
Smart Art – Slimme Kunst

Hans Bousie
Digitalisering in de modebranche

Rolf Hut en Michel Frijns
Weggeven is een goed idee

Jan van Hooff
Het dichten van de kloof

Jaap Spreeuwenberg en Rindert de Groot
Private steden en guerrilla-stadstuiniers

Koert van Mensvoort
Nederstad

Bas Haring
Er is geen houvast

Kim Putters   Epiloog